Brzozowy Kąt – Ojczyzna Jasi

Jasia urodziła się w Brzozowym Kącie, w południowej części Podlasia. Jest to dość duża wieś aktualnie leżąca w woj. lubelskim, w pow. radzyńskim, w gminie Komarówka Podlaska. Druga miejscowość o tej samwj nazwie położona jest w woj. mazowieckim w pow. ostrołęckim, w gminie Czarnia.

Brzozowy Kąt swoją nazwę zapewne zawdzięcza przewadze brzóz w drzewostanie krajobrazu. Według danych za 2007 r. w Brzozowym Kącie zamieszkiwało 436 osób. Z instytucji publicznych aktualnie istniejących należy wymienić szkołę podstawową i straż pożarną. Brzozowy Kąt związany jest administracyjnie, ekonomicznie i edukacyjnie z Komarówką Podlaską. Od erygowania parafii w Komarówce Podlaskiej / 1710 /należy do jej wspólnoty parafialnej. Moja żona Jasia, z domu Juszczyńska, jest absolwentką Liceum Ogólnokształcącego w Komarówce – rocznik 1964/65. Jej wychowawczynią była Izabela Potocka, a dyrektorem Julian Beń.

Ta piękna kraina w swojej historycznej przeszłości doznawała wielu upokorzeń z racji swojego położenia geograficznego. W okresie średniowiecznym była obszarem buforowym pomiędzy Koroną, a Wielkim Księstwem Litewskim. Józef Geresz, były nauczyciel LO w Międzyrzeczu Podlaskim, a obecnie nauczyciel akademicki Uniwersytetu Przyrodniczo Humanistycznego w Siedlcach, w odcinku 5 z cyklu”Z dziejów Podlasia” drukowanych przez Katolickie Echo Podlasia pisze: ” Jest wiek XIII, upadł plan powołania biskupstwa w Łukowie utrącony przec Krzyżaków, Jaćwingowie dokonują łupieżczych napadów na Podlasie. Z północy zagrażają Krzyżacy, od wschodu praw do ziem Podlasia rości sobie książe halicki, który podburza przeciw Leszkowi Czarnemu. Zwycięskie wojska co kilka lat pustoszą podlaskie chaty, niszczą wioski, ziemia przechodzi z rą do rąk.”Jaćwież pustoszyła ziemie Podlasia do połowy XIII w. W 1278 r. Leszek Czarny rozgromił Jaćwingów w skutecznej bitwie w okolicach Łukowa. Kres najazdom ze wschodu i północy położyła Unia Lubelska,a względny pokój sprzyjał zasiedleniom Podlasia. W kwietniu 1569 r. Sejm polski przyjął inkorporację Podlasia do Korony. Z tego okresu pochodzą informacje pisane m.in. Brzozowym Kącie. Znajdujemy je w dokumencie lustracyjnym z 1570 roku, który został sporządzony przez lustratorów w osobach: ks. kanonik Jan Borukowski – sekretarz królewski, senator Rafał Śladkowski i poseł Gabriel Masłowski. W dokumencie zawarty jest opis stanu gospodarczego starostwa wohyńskiego świeżo włączonego do woj. podlaskiego.Za Józefem Gereszem, odc. 23, Z dziejów Podlasia, Katolickie Echo Podlasia 26/2006 – lustratorzy zapisali, że starostwo wohyńskie składało się z : dwóch miast, Wohynia i Łomaz oraz 30 wsi, do których należały – Oszowa /obecnie Ossowa /Derewiczna, Rudno, Wiski, Brzozowkąt / obecnie Brzozowy Kąt/ Królewbród/obecnie Kolembrody/,Walina /obecnie Walinna/,Fortel /obecnie Ortel /,Kościankowo /obecnie Koscieniewicze /,Lubienka,Studziana /obecnie Studzianka /,Hoszcza /obecnie Huszcza /,Thuczna, Kopytnik, Drobinka, Poloski, Dąbrowica – Wietrza / obecnie Dąbrowica Duża / , Paszki, Koroszczanka / obecnie Choroszczynka /, Bokinina /obecnie Bokinka /, Woroniec, Kodeniec, Krywabierwa, / obecnie Krzywowierzba /,Temna, Hola, Wyczółki, Karpcze, Wiłchy.Wsie były różnej wielkości Kolembrody miały 77 włók, a Woroniec 15 włók / ok.340 ha / i jak zapisano podłej jakości. Od ziemi słabej jakości kmiecie płacili po 8 groszy czynszu, a dobrej jakości 12 groszy z każdej włóki rocznie. Ponadto zobowiązani byli do składania zobowiązań w naturze np.po dwie beczki owsa lub w zamian 20 groszy, wóz siana lub za to 5 groszy.Dodatkowo obciążeni byli daninami w postaci kur, gęsi, jaj oraz robocizną w postaci tzw. tłoków, gwałtow, stacji, strózy czy kośnego. W wymienionym dokumencie znajduje się m.in. informacja o istnieniu trzech karczm w Brzozowym Kącie. Niestety w dalszym ciągu ścierały się spory polityczne o ziemie południowego Podlasia.W 1616 r. na Sejmie wileńskim,na którym rozsądzano spór między Koroną, a Litwą o ziemie płudniowego Podlasia ustalono, że starostwo wohyńskie, Biała i Łomazy mają należeć do Wielkiego Księstwa Litewskiego, woj. brzeskolitewskiego. Józef Geresz podaje, że w 1633 r. dzierżawę dóbr wohyńskich przejął Aleksander Ludwik Radziwił pochodzący z najzamożnieszych rodów litewskich. W 1638 r. król Władysław IV uposażył unicką cerkiew wohyńską do pobierania dziesięciny ze wsi Brzozowy Kąt, Derewiczna, Rudno i Wiski. W 1710 r. została utworzona parafia rzymsko- katolicka w Komarówce Podlaskiej, do której od samego początku należał Brzozowy Kąt. Należy dodać, że tereny te w dalszym ciągu należały do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W wyniku rozbiorów Rzeczypospolitej dotychczasowe woj. podlaskie w części środkowo wschodniej znalazło się w zaborze pruskim, a południowe Podlasie austriackim. Po zwycięskiej wojnie z Austrią w 1809 r. weszło w skład Księstwa Warszawskiego i zostało włączone do departamentu siedleckiego. Ciekawe informacje dotyczące zasiedlenia wsi w 1807 r. podane są na str.76 monografii parafii komarowskiej. Otóż w Brzozowym Kącie było 75 domów, w Komarówce 84/87, w Walinnie 86, w Derewicznej 109, a w Drelowie 90 domów. Od czasu utworzenia Królestwa Polskiego w 1815 r. Brzozowy Kąt wraz z okolicznymi wsiami wchodził w skład /departamentu/ woj. siedleckiego.Taki stan prawny trwał do 1837 r. Wówczas tereny te weszły w skład guberni siedleckiej jako jednostki administracyjnej w Królestwie Polskim – na wzór rosyjski. W1845 r. połączoną gubernie sidlecką z lubelską.W 1867 r .zmiany te zostały anulowane. W 1912 r. z części guberni lubelskiej i siedleckiej utworzoną gubernie chełmską, która została odłączona od Kraju Przywiślańskiego jako „ziemie rdzennie ruskie.” Do guberni chełmskiej należał fragment pow. radzyńskiego m. in. gmina Brzozowy Kąt. Gmina w Brzozowym Kącie jako jednostka jednowioskowa powstała w 1809 r. Po podziale Królestwa Polskiego na powiaty i gminy z początkiem 1867 r. gmina weszła w skład powiatu radzynskiego w guberni siedleckiej. W jej składzie znajdowały się : Brzozowy Kąt, Elizin, Derewiczna, Planta, Walinna, Wiski i Woroniec. Po odzyskaniu niepodległości należała do woj. lubelskiego, a w czsie okupacji znajdowała się w dystrykcie lubelskim Generalnego Gubernatorstwa. Według stanu z dnia 01 lipca 1954 r. gmina Brzozowy Kąt składała się z 8 gromad. Została zniesiona 29 września 1954 r. wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin. Z obszaru gminy utworzono Gromadzkie Rady Narodowe w Komarowce Podl., Wiskach i Wohyniu. Po reaktywowaniu gmin z dniem 01 stycznia 1973 r. gminy Brzozowy Kąt nie przywrócono.

Podstawą gospodarki w epoce feudalnej były folwarki. Były to duże gospodarstwa rolne lub rolno – hodowlane produkujące na zbyt. W Polsce od XV w. rozwijał się tzw. folwark pańszczyźniany. Od drugiej połowy XVIII w. następowały tendencje do likwidacji pańszczyzny i parcelacji folwarków. W XIX w. starano się wprowadzać zasady gospodarki kapitalistycznej / praca najemna, ulepszanie organizacji, wprowadzanie nowych technologii i metod uprawy ziemi /. W Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego t.II s.345 znajduje się informacja o folwarku w Elizinie w gm. Brzozowy Kąt. Dzisiaj Elizin jest nazwą historyczną dla tzw. Kreczek w Brzozowym Kącie.Autorzy słownika podają, że folwark miał jeden dom,13 mieszkańców i 605 morg ziemi. Ciekawe jest pochodzenie nazwy folwarku. Najprawdopodobniej nazwa pochodzi od imienia Elizy Brzozowskiej /1818 – 1857 /córki Stanisława Kostki Zamojskiego XII ordynata na Zamościu, który w połowie XIX w. był właścicielem dóbr wohyńskich. Mężem Elizy był Zenon Brzozowski, przyjaciel Juliusza Słowackiego./ zob. hasło Wiski /.

Leszek Zugaj w pracy ” Dzieje samorządu i administracji w gminie Komarówka Podl. podaje za „Pamjatnają knizką sedleckoj guberni na god 1878” s.21, że w 1878 r. w gminie Brzozowy Kąt znajdowały się folwarki w Brzozowym Kącie, Walinnie, Wiskach, Worońcu, Derewicznej, Leśniczówce, Plancie i Rudnie. Świadkami przełomu XIX I XX w. byli dziadkowie dojrzewającego pokolenia rodziny Pawelców z tzw. Zalesia w Brzozowym Kącie, których zdjęcie zamieszczam niżej.

Od przedstawiania rysu czasów współczesnych zwalnia mnie cytowana monografia p. L. Zugaja. Uzupełnienie informacji o tej pięknej podlaskiej ziemi pozostawiam innym osobom , dla których rodowa ojczyzna jest świętością.

DOKUMENTY

MAPY

Uzupełnienia:

Z ŚLĄSKIEJ BIBLIOTEKI CYFROWEJ

 

INFORMACJA

Archiwum Państwowe udostępniło 5 kwietnia 2013 r. w serwisie ” Szukaj w Archiwach” kolejną partię skanów własnych materiałów archiwalnych.

Zawiera ona m.in. skany z Księgi urodzeń, zapowiedzi, małżeństw i zgonów Parafii w Komarówce za okres /1810 – 1825 /, skanow z Księgi urodzeń za

lata /1882 – 1899/ oraz wtórników za XIX w.

Brzozowy Kąt w sierpniu 2013 r.

NA CMENTARZU W KOMARÓWCE PODLASKIEJ – 02 11 2013

KOMARÓWKA PODLASKA – 23 SIERPNIA 2014

Ułan Niepokojczycki Krzysztofa Szczypiorskiego z Mińska Mazowieckiego zamieszczony w monografii – UŁANI LUBELSCY s. 36 wydanej w Warszawie w 2008 roku to ten sam , którego upamiętniono na Cmentarzu w Komarówce Podlaskiej. Płyta nagrobna leży po prawej stronie obelisku – pomnika Telesfora Niepokojczyckiego, dziedzica dóbr w Komarówce. / zdj. JW /. 7 Pułk Ułanów Lubelskich w okresie międzywojennym stacjonował w Mińsku Mazowieckim.

70 – LECIE LO W KOMARÓWCE PODLASKIEJ

Źródło: Album opracowany przez Komitet Organizacyjny VII Zjazdu Absolwentów LO w Komarówce Podlaskiej,Komarówka Podlaska – Lublin 2014.